Türktay Haberler

12. TÜRKTAY SONUÇ BİLDİRGESİ

12. TÜRKTAY-Türkiye’de Tüm Yönleriyle Atık Yönetimi Paneli, 19-20 Ekim 2022’de Ankara’da “TÜRKİYE’DE Yeşil Kalkınmanın Enerjisi: Atık” ana temasıyla gerçekleştirilmiştir.

12. TÜRKTAY Platformu Yürütme Kurulu’nun 1 Kasım 2022 tarihli toplantısında, 12. TÜRKTAY’da yapılan konuşmalar değerlendirilerek, iş bu sonuç bildirgesi kamuoyu ile paylaşılmak üzere hazırlanmıştır.

12. TÜRKTAY’da;

Adalet ve Kalkınma Partisi TBMM 27. Dönem Samsun Milletvekili TBMM Çevre Komisyonu Üyesi Yusuf Ziya Yılmaz, İyi Parti TBMM 27. Dönem Muğla Milletvekili TBMM Çevre Komisyonu Üyesi İyi Parti Genel Başkan Yardımcısı, Yerel Yönetimler Başkanı Prof. Dr. Metin Ergun, Cumhuriyet Halk Partisi TBMM 27. Dönem Ankara Milletvekili TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Üyesi Ali Haydar Hakverdi konuşmacı olarak yer aldı.

12. TÜRKTAY’a Katılım Sağlayan Bakanlıklar;

  • T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı
  • T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
  • T.C. Ticaret Bakanlığı
  • T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
  • T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı
  • T.C. Milli Savunma Bakanlığı
  • T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı
  • T.C. Sağlık Bakanlığı

12. TÜRKTAY’a Katılan Diğer Kurumlar;

  • Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı
  • Genel Kurmay Başkanlığı
  • Hava Kuvvetleri Komutanlığı
  • Deniz Kuvvetleri Komutanlığı
  • Türkiye Çevre Ajansı
  • TUBİTAK MAM
  • Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Arama Kurumu
  • Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü
  • Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
  • Sektör dernekleri
  • Belediye temsilcileri
  • Türkiye’nin önde gelen sivil toplum kuruluşları…

12. TÜRKTAY SONUÇ BİLDİRGESİ

Madde 1-   2025-2030 yılları arasında cevherden metal, metal dışı hammadde ve fosil üretim miktarlarının gelişmiş ülkelerde azalması öngörülmektedir. Bu da geri kazanılabilir atıkların değerini arttıracak bir unsur olarak değerlendirilmektedir. Hammadde ve enerji konusunda bütün dünya pozisyon alırken, enerji ve hammadde açığına çözüm olması önceliğinden hareketle, atıkların etkin yönetilmesi TÜRKİYE için kritik ve stratejik bir nitelik taşımaktadır.

Bu kapsamda;

  1. 2022 yılında Cumhurbaşkanlığı tarafından Cumhuriyet tarihinin en önemli ekonomik hamlelerinden biri olarak açıklanan, uluslararası yeni ekonomik model; “Yeşil Ekonomi”ye dayandırılan “Yeşil Kalkınma” hamlesinin başarıya ulaşabilmesi ve buna bağlı makro düzeyde politikalar hazırlanırken ülkedeki atık yönetim potansiyeli göz önünde bulundurulmalıdır.  Öte yandan iklim değişikliğiyle mücadelede başarı yakalanması, emisyon oranlarının aşağıya çekilmesi, atıkların bütünsel bir ağ içinde yönetilmesini, ekonomiye ve sanayiye kazandırılmasını zorunlu kılmaktadır. Yeşil kalkınmanın bütünsellik içinde ele alınması için bakanlıklar ve diğer kamu kurumlarının kurumsal yapısı bu bağlamda irdelenmeli ve aralarındaki eşgüdüm çalışmaları güçlendirilmelidir.
     
  2. Zaman kaybetmeden; kurumsal yapıların entegrasyonu, öngörülebilir plânlamalar ışığında oluşturulmalı, atık toplama-ayırma, geri dönüştürme ile bertaraf süreçleri uyumlu hale getirilmeli, günün ihtiyaçlarına cevap veren atık yönetim ağının ekonomik modeli belirlenmeli ve gerekli teşvikler ve finansman kaynağı sağlanmalıdır.
     
  3. AB’nin sıfır emisyon hedefi ve sınırda karbon vergisi türü uygulamaları tüm üretim süreçlerini etkileyecektir. İklim Değişikliği Kanunu taslağı içerisinde bahsi geçen Emisyon Ticareti Sistemi (ETS), bir diğer adıyla Karbon Borsası’nda ortaya çıkacak açık artırma gelirlerinin ve ikincil piyasada komisyon işlemlerinden elde edilecek gelirin Katma Bütçeye veya Bakanlık bütçesine aktarılması tasarlanmakta, ancak gelirin tamamının İklim değişikliği ve uyum içeriğinde yapılan çalışmalara destek vermesi amacına hizmet etmesi gerekmektedir. Bu nedenle taslak İklim Kanunu ivedilikle gerekli düzenlemelerin yapılarak TBMM’nin önüne getirilmelidir.  
     
  4. İklim değişikliği, sürdürülebilirlik ve döngüsel ekonomi alanlarında yapılacak stratejik araştırma ve planlama çalışmalarında ve uygulamalarda kesinlikle milli ve resmi kuruluşlar tercih edilmelidir. 2022 yılının Şubat ayında başlatılan “Türkiye'nin Döngüsel Ekonomiye Geçiş Potansiyelinin Değerlendirilmesi İçin Teknik Destek Projesi” tamamlandıktan sonra proje çıktıları ile “Döngüsel Ekonomi Strateji ve Eylem Planı” hazırlanacaktır. Amaç Türkiye genelinde daha verimli kaynak ve atık yönetimine de katkıda bulunan döngüsel ekonomiye geçişi teşvik etmek olarak belirlenmiştir. “Döngüsel Ekonomi Strateji ve Eylem Planı” uygulamalarının yürütücülüğü kesinlikle kuruluşu sınır ötesine dayanan STK’lara bırakılmamalı ve bu çalışmalar, bakanlık ve/veya TÜÇA tarafından yürütülmelidir. Döngüsel ekonominin etki ettiği sanayi, savunma, sağlık, enerji, çevre, tarım vs. alanlardaki tüm çalışmaların stratejik bir önem arz ettiği göz önünde bulundurulmalıdır.
     
  5. İklim borsası karbon ticaretinin en önemli ayaklarından birini atık yönetimi oluşturmaktadır. İhraç edilen ürünlerin imalatında geri dönüşümden elde edilmiş ham maddelerin kullanım oranındaki artışlar rekabet avantajı yaratacaktır. Önümüzdeki dönemlerde ihraç edilen ürünlerde geri dönüştürülmüş malzeme kullanım kotaları oluşturulabileceği dikkate alınarak, yurt içinde atık işleyen tesislerin uygun standartlarda kurulması ve işletilmesi gerekmektedir. Her atık türü için ayrı tesis kriterleri belirlenerek, denetimlerin de hassasiyet ile yürütülmesi sağlanmalıdır. Lisanslar, sektörü meydana getiren firmaların büyük çoğunluğunun zayıf kurumsal yapısı dikkate alınarak; kayıt dışılığı ve haksız rekabeti önleyici yaklaşımla verilmelidir. Kriterlere uymayanların lisansları hızla iptal edilmelidir. Lisans denetimleri için bakanlık dışında bağımsız akredite edilmiş kuruluşlarla çalışılmalıdır. Örnek gelişmiş ülke tesis standartlarını sağlayan tesislerin ithal atık hammadde ithalatı engellenmemelidir.
     
  6. Türkiye’de oluşan atıkların çeşitliliğine göre döngüsel ekonomi çerçevesinde sanayide ve ekonomide stratejik olarak etki alanı belirlenmelidir.
     
  7. Kayıt dışı atık ekonomisi büyük bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkiye’de başta vergi olmak üzere milyarlarca liralık kayba neden olmakta, istihdamı düşürmekte, oluşan haksız rekabet ortamı yatırımları engellemekte, yatırım yapmış olanların kurumsal gelişimlerini zayıflatmaktadır. T.C. Maliye Bakanlığı bu konuda acilen harekete geçmelidir.
     
  8. Geri dönüşümden elde edilen ham maddelerin sanayi ve ekonomideki yeri Türkiye için karbon vergisinde ve ürün karbon ayak izinin azaltılmasında önemli referans olma niteliğindedir.
     
  9. GEKAP uygulamasından elde edilen gelirin en az %75’i T.C. Maliye Bakanlığı’nca Türkiye Çevre Ajansı’na aktarılmalı ve finansal kaynak olarak atık yönetim ağında kullanımı sağlanmalıdır.
  10. Atıkların yerinde yönetilmesi, düşük karbon ekonomisinin en önemli başlıklarından biri olması sebebiyle; OSB’lerin müsait alanları atık işleme tesislerine tahsis edilmelidir. Yeşil OSB gereklilikleri içinde atık ön işlem geri kazanım ve bertaraf tesisleri de mevcut OSB’ler içinde yer almalıdır. Atıklar için düşünülen ihtisas OSB’ler fikri, atıkların gereksiz taşınmasına sebep olacağından uygun görülmemekte, örnek gelişmiş ülkeler atık tesisi kriterleri ile tüm karma OSB’lerin içinde faaliyet göstermelidir. Dünyadaki gelişmiş ülkelerce Kritik Ham Madde olarak tanımlanan maddelerin geri kazanım tesislerinin OSB’lerde imalat sektörü olarak faaliyetleri teşvik edilmelidir.
     
  11. Her atık türü için; sağlam, tutarlı, güncel, şeffaf ve ulaşılabilir veriler tutulmalıdır. Atık üreticisi, nakliyesi ve atık işleme tesisleri –mümkünse bağımsız bir yapı tarafından- düzenli bir şekilde etkin olarak denetlenmelidir.

Madde 2-   Enerji ve hammadde açığına çözüm olması önceliğinden hareketle atıkların etkin yönetilmesi TÜRKİYE için kritik ve stratejiktir. Atık sektörünün en zayıf noktası, mevcut durum ile kısa-orta-uzun vade öngörü ve senaryo çalışmalarını içeren, küresel kabul görecek kurallarla hazırlanmış bir ülke raporumuzun olmamasıdır. Bu durum iç ve dış yatırımcıların ilgisini olumsuz etkilemektedir. Türkiye Atık Görünümü Raporu’na ihtiyaç elzemdir. Raporda atık tiplerine bağlı olarak ortaya çıktıkları üretimin NACE sınıflandırması bazında verileri; üretimde yaratılan istihdam ve akçe; tüketim verileri; toplanabilir atık potansiyeli; toplanabilen atık;  geri dönüştürülebilir atık; geri kazanılabilir atık; mevcut atık işleme tesisleri (kapasite, yatırım büyüklüğü, teknoloji, istihdam, kazanç, vergisel katkı, ihracata katkı) verisi ile yeni yatırım ihtiyacı,  en iyi uygulama örnekleri, sektörel zayıf ve güçlü yönler, mevzuat destek ve teşvikler, 2030 ve 2053 (sıfır karbon hedefi)  için öngörü ve senaryolar yer almalıdır.

Madde 3- Başta değerli metaller, hurda demir, elektronik vb. atıklar, Avrupa Birliği tarafından kritik ve stratejik ham madde olarak görülüyor. Avrupa’da atık sevkiyat yönetmeliği uygulamada olmasına rağmen, ham madde olarak görülen atıkların ihracatına dönük serbest piyasa koşullarına uymayan bir yaklaşımla ihracat engellenmeye çalışılıyor. Avrupa ve Amerika da kamu yardımları stratejik üretim yapan sektörlere aktarılırken, Türkiye’de bu amaçla toplanan vergiler özel sektöre aktarılmamaktadır. Demir-çelik, çimento, alüminyum ve stratejik öneme haiz sektörlerin bu durumdan etkilenmemesi için gerekli adımlar hızla atılmalıdır.

Madde 4-   Toplanamayan atıkların toplanması ve ekonomiye kazandırılması amacıyla tam maliyetli mevcut atık bertaraf tarifesi (27.10.2010 tarih 27742 Sayılı RG) her belediye tarafından hayata geçirilmeli ve gerekiyorsa geri kazanım esaslı ayrı bir atık tarifesi oluşturularak ikili atık toplamayı esas alacak şekilde değiştirilmesi gerekmektedir. Ülke genelinde belediye atıklarının her gün toplama yerine biyo bozunur atıkların haftada iki, ambalaj atıklarının ise haftada bir gün toplamaya geçilmelidir. Sürdürülebilir bir atık yönetimi için belediyelerin tam maliyetli esaslı atık tarifesini ivedilikle uygulamaya geçirmesi gerekmektedir. Atık yönetiminde atığın oluşumundan bertarafına kadar entegre olarak yönetiminden sorumlu olacak su idarelerine benzer bir kurumsal yapılanmaya ihtiyaç bulunmaktadır.

Madde 5- Tesislerin kapasitesi, eklediği katma değer ve ihracat potansiyeline göre belli atıkların kontrollü ithalatı olmalıdır. Her ne kadar halihazırda kullanım kapasitesi bulunmasa da atıklardan kısmen zenginleştirilen, özellikle nikel, kobalt, lityum, manganez atıklarına denetimli ihracat izni uygulaması konusu değerlendirmeye alınmalıdır.  Gerekirse, bu tür yarı işlenmiş bazı hammadde atıkları sübvanse edilerek “stoklanmalıdır”.

Madde 6- Geri dönüşüm ve atık yönetimi alanındaki yatırım planlamaları geciktirilmemeli ve bununla ilgili tayin olunan hedefler doğrultusunda rekabetçi, kurumsal alt yapısı güçlü yatırımlar gerçekleştirilmelidir.

Madde 7-   Ülkenin atık yönetimi stratejik planları ve uygulamaları, “Atık Sevkiyat Tüzüğü” hazırlıkları çerçevesinde ülkemizin enerji ve hammadde açığı dikkate alınarak;

    1. Atık sevkiyatının güvenliği
    2. Mevcut En İyi Atık İşleme Tesislerinin örnek ülkeler seviyesine getirilmesi
    3. Atıkların teknik tesis kriterleri belirlenip uygulanması
    4. Yatırımların GEKAP kaynakları ile desteklenmesi sağlanmalıdır.

Madde 8-   Tüm dünyadaki hammadde temin politikalarındaki gelişmeler ve ülkemizdeki sektörel yapılardaki önemli beklentiler karşısında, T.C. Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın kurumsal kapasitesi günün ihtiyaçlarına cevap verememektedir. T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın kurumsal kapasitesi güçlendirilmelidir. Türkiye Çevre Ajansı da beklentilerin ve sektörlerin çok uzağında bir görünüm ortaya koymaktadır. Manevra kabiliyeti yüksek, sonuca odaklı politika üreten ve hayata geçiren, dünyadaki teknolojik ve jeopolitik gelişmeleri iyi okuyan dinamik yönetimlere her zamankinden fazla ihtiyacımız bulunmaktadır. Büyük hedefleri olan Türkiye’nin makro hedeflerine ulaşabilmesi için, hızla; denetlenebilir yeni bir atık yönetim ağı kurulmalıdır.